زبان پارسی صدها سال زیر ستم و فرهنگ زداییِ حکومت های بیگانه بود ، و بسیاری از واژگان کاربردی خود را از دست داد که جریان « پاکسازی زبانی و فرهنگی » مردمان ایران ، تاریخ گسترده و غمبار خود را دارد. اما امروزه باید این واژگان دوباره زنده شوند و بکار گرفته شوند.

در زیر ۳۰۰ فعل (پویه ، کارواژ) از زبان پارسی میانه (نیای زبانی پارسی نو) که امروزه بکار نمیروند و بجایشان از افعال ترکیبی بهره میبریم ، آمده اند. اینها نمونه کوچکی از هزاران واژه زیبای پارسی هستند که باید دوباره بکار گرفته شوند.

منابع مورد استفاده برای افعال زیر : فرهنگ هزوارش‌های دبیره پهلوی ، فریدون جنیدی / فرهنگ فارسی به پهلوی ، دکتر بهرام فره‌وشی / فرهنگ پهلوی ، نیل مکنزی / واژه‌نامه کوچک پارسی میانه ، فرهنگستان زبان پارسی / فرهنگ واژه‌های مانوی ، نیکولاس سیمز ویلیام / واژه‌نامه شایست نشایست ، دکتر محمود طاووسی / واژه‌نامه اندرز اوشنر دانا ، ابراهیم میرزای ناظر .

۱- مقاومت کردن = patūtan / پَتوتن

۲- دوست داشتن = dōšītan , vandītan / دُوشیتن ، وندیتن

۳- پیروی کردن = haxtan / هَختن

۴- اجرا کردن ، درست کردن = passāxtan / پسّاختن
۵- سوراخ کردن = sōftan / سُوفتن

۶- مجبور کردن = hangēnitan / هَنگئنیتن

۷- بنا کردن = dēzītan / دئیزیتن (همریشه با دژ و دیوار و پردیس)

۸- گاز گرفتن = gazītan / گَزیتن ( گزیدن )

۹- درک کردن = mārtan / مآرتن

۱۰- پیروز شدن ، غلبه کردن = vānitan / وانیتن

۱۱- با خبر ساختن = čāštan / چاشتن

۱۲- گمان کردن = gumānītan / گومانیتن

۱۳- بدست آوردن ، کسب کردن = windādan / ویندادن

۱۴- بیرون آمدن = frajastan / فرَجَستن

۱۵- بیرون آوردن = ōnitan / اُونیتن

۱۶- بیرون رفتن = zruftan / زروفتن

۱۷- بیرون کردن = ōgārtan / اُوگارتن

۱۸- اذیت کردن ، خسته کردن = raxtan / رَختن

۱۹- احاطه کردن = parvastan / پَروَستن

۲۰- شهادت دادن = gukāyītan / گوکاییتن

۲۱- گول خوردن = frēpīhītan / فریپیهیتن

۲۲- گول زدن = frēftan / فریفتن یا vidēftan / ویدیفتن

۲۳- تزیین کردن = pēsītan / پیسیتن

۲۴- احترام کردن = franāmitan / فرَنامیتن

۲۵- راهنمایی کردن = ānīhītan / آنیهیتن

۲۶- پرحرفی کردن = žūtan / ژاوتن

۲۷- کمک کردن = ayyārītan / اَیّاریتن ( یاریدن )

۲۸- کمک خواستن = friyātītan / فرییاتیتن

۲۹- بهم وصل کردن = apyōxtan / اَپی اُوختن

۳۰- همراهی کردن = apākēnītan / اَپاکینیتن

۳۱- احساس کردن ، لمس کردن = sōhistan / سُهیستن ( سهستن )

۳۲- اعطا کردن = baxšītan / بخشیتن ( بخشیدن )

۳۳- صحبت کردن ، گفتگو = hampursītan / همپورسیتن

۳۴- هضم کردن = guvārītan / گوواریتن ( گواردن )

۳۵- نواختن آلت موسیقی = pazdītan / پَزدیتن

۳۶- حرف زدن = vāčītan / واچیتن

۳۷- فکر کردن = andēšītan / اندیشیتن ( اندیشیدن )
۳۸- اقامت داشتن = māndan / ماندن

۳۹- دعا کردن = yazītan / یَزیتن

۴۰- هدایت کردن = nītan / نیتن

۴۱- تصور کردن = angārtan / اَنگارتن

۴۲- بلعیدن = ōpārtan / اُوپارتن ( اوباردن )

۴۳- وجود داشتن = astītan / اَستیتن

۴۴- باطل کردن ، مانع شدن = patērānītan / پَتیرانیتن

۴۵- اعتقاد داشتن = virravistan / ویررَویستن

۴۶- وجود آمدن = anbūsītan / اَنبوسیتن

۴۷- هجوم بردن = patrōtan / پَتْراُوتن

۴۸- اطلاع دادن = azdēnītan / اَزدینیتن

۴۹- اعلام کردن = nivistan / نیویستن

۵۰- تاسیس کردن = frakānītan / فرَکانیتن

۵۱- وصیت کردن = andarzēnitan / اَندرزینیتن

۵۲- ویران کردن = apasihistan / اَپَسیهیستن

۵۳- اختصاص دادن = xvēšēnītan / خویشینیتن

۵۴- وعده کردن = nikēžitan / نیکیژیتن

۵۵- وفا کردن = tūxtan / توختن

۵۶- تحقیر کردن = nikōhītan / نیکوهیتن ( نکوهیدن )

۵۷- اغفال کردن = druxtan / دروختن

۵۸- بازجویی کردن = vijustan / ویجستن

۵۹- بد راه رفتن ، لغزیدن = škarvītan / شکَرویتن

۶۰- بدی کردن ، دشنام دادن = bēštan / بیشتن

۶۱- آبیاری کردن = xvārēnītan / خوارینیتن

۶۲- باز شدن = viškaftan / ویشکَفتن ( شکفتن )

۶۳- باز کردن دهان = gāftan / گافتن

۶۴- باز گرداندن = vāštan / واشتن

۶۵- بازی کردن = vāzītan / وازیتن ( بازیدن )

۶۶- بازشناختن = uzvārtan / اوزوارتن

۶۷- آتش زدن = āsiftan / آسیفتن

۶۸- پاره کردن ، دریدن = kaftan / کَفتن

۶۹- نجات یافتن = buxtan / بوختن

۷۰- فهمیدن = hōšitan , mēnitan / هُوشیتن ، مِینیتن

۷۱- پایمال کردن = xvastan / خوَستن

۷۲- التماس کردن = zādītan / زادیتن

۷۳- آرام بودن ، خوش بودن = rămistan / رامیستن

۷۴- آرام شدن = rāmihastan / رامیهَستن

۷۵- آرام کردن = rāmēnītan / رامینیتن

۷۶- ظلم کردن = hēčītan / هِیچیتن

۷۷- بحث و مجادله کردن = patkārēnitan / پَتکارینیتن

۷۸- پایین آوردن = višuftan / ویشوفتن

۷۹- پایین افتادن = ōpastan / اُوپَستن

۸۰- پایین انداختن = ōsānitan / اُوسانیتن

۸۱- پایین رفتن = frōtīhītan / فروتیهیتن

۸۲- تخمین زدن = hangārtan / هَنگارتن

۸۳- وضع کردن = nihātan / نیهاتن ( نهادن )

۸۴- مضطرب بودن = ayārtītan / اَیارتیتن

۸۵- اجباری کردن = frēčvānītan / فریچوانیتن

۸۶- اجتناب کردن = pahrēxtan / پَهریختن ( پرهیختن )

۸۷- ارتعاش کردن = fravītan / فرَویتن

۸۸- ضعیف کردن = nazārtan / نَزآرتن

۸۹- صدا دادن = drāhītan / درآهیتن

۹۰- صدا کردن = xvāntan / خوآنتن

۹۱- تاراج کردن = rōtan / راُوتن

۹۲- دراز کشیدن = nisītan / نیسیتَن

۹۳- عذر خواستن = apaxšītan / اَپَخشیتن

۹۴- مخالفت کردن = purtan / پورتن

۹۵- اخراج کردن = pazdēnitan / پَزدینیتن

۹۶- آرایش کردن = azrāyītan / اَزراییتن

۹۷- تخفیف دادن = kāstan / کآستن

۹۸- خم شدن = nyāītan / نیآایتن

۹۹- مراقبت کردن = hūdāštan / هوداشتن

۱۰۰- دور کردن = vitartan / ویتَرتن

۱۰۱- دور شدن = sačitan / سَچیتن

۱۰۲- دور داشتن = vēxtan / وِیختن

۱۰۳- دور انداختن = afgantan / اَفگَنتن

۱۰۴- آرد کردن = ārtan / آرتن

۱۰۵- قطعه قطعه کردن = fragastan / فرَگَستن

۱۰۶- مبهوت شدن = startan / ستَرتن

۱۰۷- تدوین کردن = nipīkēnitan / نیپیکینیتن

۱۰۸- مخلوط کردن = gumēxtan / گومیختن

۱۰۹- مخلوط شدن = hārēftan / هآریِفتن

۱۱۰- لگد زدن = vispurtan / ویسپورتن

۱۱۱- لگد کردن = ōspurtan / اُوسپورتن

۱۱۲- تربیت کردن ، پروردن = frahixtan / فرَهیختن

۱۱۳- محصول برداشتن = drūtan / دروتن

۱۱۴- آرزو کردن = ayyastan / اَییَستن

۱۱۵- همانند بودن = mānistan / مانیستن

۱۱۶- آزاد کردن = višātan / ویشاتن

۱۱۷- به عمل آمدن = pazāftan / پَزآفتن

۱۱۸- پایان بردن = hanjaftan / هَنجَفتن

۱۱۹- شایع کردن = rawākēnitan / رَواکینیتن

۱۲۰- تخصیص دادن = ōbaxtan / اُوبختن

۱۲۱- دمیدن در چیزی = nivāzitan / نیوآزیتن

۱۲۲- پاک شدن = pulītan / پولیتن

۱۲۳- پاک کردن = havāsitan / هَواسیتن

۱۲۴- آزار رساندن = āzārtan / آزارتن ( آزاردن )

۱۲۵- اقدام کردن = uzītan / اوزیتن

۱۲۶- بزرگ داشتن ، خوش‌آمد گفتن = burzitan / بورزیتن

۱۲۷- بزرگ شدن = bālitan / بالیتن

۱۲۸- آزمایش کردن = āzmūtan / آزموتن ( آزمودن )
۱۲۹- پراکنده کردن = fšanjitan / فشَنجیتن

۱۳۰- شادی کردن = urvāzistan / اوروازیستن

۱۳۱- دفن کردن = nikānītan / نیکانیتن

۱۳۲- بخاک افتادن = šastan /شَستن

۱۳۳- هیچ کردن = ēčēnītan / ایچینیتن

۱۳۴- ملاقات کردن = masītan / مَسیتن

۱۳۵- بدست آوردن = ayāftan / اَیآفتن

۱۳۶- مقتضی بودن = apāyistan / اَپاییستن

۱۳۷- عصاره کشیدن = hunītan / هونیتن

۱۳۸- فرمان صادر کردن = advištan / اَدویشتن

۱۳۹- تخلیه کردن = rītan / ریتن

۱۴۰- آسایش دادن = āsānēnitan / آسانینیتن

۱۴۱- یکی کردن = hamēnitan / همئنیتن

۱۴۲- تعمیر کردن = vināristan / ویناریستن

۱۴۳- آسیب رساندن = vināsitan / ویناسیتن

۱۴۴- آسیب زدن ، مجروح کردن = xastan / خستن

۱۴۵- گفتوگو کردن = dranjītan / درَنجیتن

۱۴۶- پرتو افکندن = brāzitan / برازیتن

۱۴۷- شایسته بودن = hūsačītan / هوسَچیتن

۱۴۸- ترکیب کردن = hambastan / همبستن

۱۴۹- ترکیب یافتن ، متحد شدن = hambūtan / همبوتن

۱۵۰- مشورت کردن = huskārtan / هوسکارتن

۱۵۱- آگاه کردن = čihēnitan / چیهینیتن

۱۵۲- نصیحت کردن ، تنبیه کردن = āvēnitan / آوئنیتن

۱۵۳- نشان کردن ، داغ زدن = drōšitan / درُوشیتن

۱۵۴- کفایت کردن ، قادر بودن = tāyitan / تاییتن

۱۵۵- نرم کردن = sūdan / سودن

۱۵۶- محصور کردن = xanjistan / خَنجیستن

۱۵۷- آلوده کردن = āhōkēnitan / آهوکینیتن

۱۵۸- روان شدن = tazitan / تَزیتن

۱۵۹- رسیدن میوه = pazāmītan / پَزآمیتن

۱۶۰- ادعا کردن = pahikārdan / پَهیکاردن

۱۶۱- پخش شدن ، لیز خوردن = rēčitan / ریچیتن

۱۶۲- از یاد بردن = framōštan / فرَمُوشتن

۱۶۳- یاد دادن = dānēnitan / دانینیتن

۱۶۴- مجادله کردن ، محکوم کردن = ēraxtan / ئرَختن

۱۶۵- دعوا کردن = kōxšītan / کُوخشیتن

۱۶۶- نبرد کردن = nipartitan / نیپَرتیتن

۱۶۷- محروم کردن = zīnītan / زینیتن

۱۶۸- عرق کردن = xvistan / خویستن

۱۶۹- آواز خواندن = srūtan / سروتن

۱۷۰- گیج شدن = sturtan / ستورتن

۱۷۱- تعلیم دادن = vičistan / ویچیستن

۱۷۲- تعظیم کردن = anāmītan / اَنامیتن

۱۷۳- اجازه دادن = hištan / هیشتن

۱۷۴- قربانی کردن = izītan / ایزیتن

۱۷۵- شکاف دادن = unānītan / اونآنیتن

۱۷۶- واداشتن = naxvāritan / نَخواریتن

۱۷۷- وادار برفتن کردن = rawēnītan / رَوینیتن

۱۷۸- وادار به حرکت کردن = rānēnītan / رانینیتن ( راندن )

۱۷۹- خود را وادار کردن = vixāzītan / ویخآزیتن

۱۸۰- وارونه کردن = nikūnitan / نیکونیتن

۱۸۱- متلاشی شدن = frakastan / فرَکستن

۱۸۲- اخطار کردن = kartan / کَرتن

۱۸۳- بالا آمدن = xēzistan / خیزیستن

۱۸۴- بالا بردن = ahrāmitan / اَهرامیتن

۱۸۵- بالا رفتن = ahrāftan / اَهرآفتن

۱۸۶- پژمرده شدن = afsartan / اَفسَرتن ( افسردن )

۱۸۷- شعله‌ور شدن = vaxšitan / وَخشیتن

۱۸۸- اداره کردن ، حکومت کردن = vinārtan / وینارتن

۱۸۹- نمناک شدن = nambitan / نَمبیتن

۱۹۰- ادا کردن = vičārtan / ویچارتن

۱۹۱- پُر کردن = ākantan / آکنتن ( آکندن )

۱۹۲- پَر کندن = rūtan / روتن

۱۹۳- نفرین کردن = vizūtan / ویزوتن

۱۹۴- لعنت کردن = gazūtan / گَزوتن

۱۹۵- معالجه کردن = bēšāzītan / بئشآزیتن (همریشه با پزشک)

۱۹۶- ادامه دادن = kašitan / کشیتن

۱۹۷- ادامه داشتن = patāyitan / پتاییتن

۱۹۸- ادامه یافتن = pattūtan / پتتوتن

۱۹۹- نظم دادن = rāyēnitan / رآیئنیتن

۲۰۰- نامنظم بودن = šiftan / شیفتن

۲۰۱- ارائه دادن ، شرح دادن = nikēxtan / نیکئیختن

۲۰۲- اعتراف کردن = astovānitan / اَستُوانیتن

۲۰۳- پشیمان شدن = tōjītan / تُوجیتن

۲۰۴- راضی کردن = xšnūtan / خشنوتن ( خشنودن )
۲۰۵- ناراحت کردن = ayōzītan / اَیُوزیتن

۲۰۶- مقاربت کردن = marzītan / مَرزیتن

۲۰۷- اره کردن = karrēnitan / کَررینیتن

۲۰۸- بال زدن = škāftan / شکآفتن

۲۰۹- لطمه زدن = vizāstan / ویزآستن

۲۱۰- ازبر کردن = xvastan / خوَستن

۲۱۱- نذر کردن ، عهد کردن = patistātan / پَتیستآتن

۲۱۲- سوگواری کردن = xrōsītan / خرُوسیتن

۲۱۳- استغاثه کردن = zabāyitan / زَباییتن

۲۱۴- ناتوان شدن = mōšītan / مُوشیتن

۲۱۵- ناتوان کردن = ačārēnitan / اَچارئنیتن

۲۱۶- استفراغ کردن = vāmitan / وامیتن

۲۱۷- نابود کردن = nasītan / نَسیتن

۲۱۸- نابود شدن = āpaxšitan / آپَخشیتن

۲۱۹- گوش دادن = gōšītan / گُوشیتن

۲۲۰- اصلاح کردن = vīrāstan / ویراستن

۲۲۱- پیش آوردن = āšēhītan / آشیهیتن

۲۲۲- پیش رفتن = frāčitan / فراچیتن

۲۲۳- قتل کردن = ōžatan / اُوژَتن

۲۲۴- اطاعت کردن = niyōkšitan / نیوکْشیتن

۲۲۵- بیدار شدن ، مراقب بودن = vigrātan / ویگراتن

۲۲۶- بیدار کردن = gubrāsitan / گوبراسیتن

۲۲۷- معطر کردن = hūbōyītan / هوبُوییتن

۲۲۸- مضایقه کردن = tanūtan / تَنوتن

۲۲۹- قضاوت کردن = vičīrītan / ویچیریتن

۲۳۰- الصاق کردن ، متحد کردن = patvastan / پَتوَستن

۲۳۱- معاوضه کردن = gōhrītan / گُوهریتن

۲۳۲- امانت دادن = apaspārtan / اَپَسپارتن

۲۳۳- تبدیل کردن = vartēnītan / وَرتینیتن

۲۳۴- تغییر کردن = vartītan / وَرتیتن

۲۳۵- ماتم گرفتن = čihītan / چیهیتن

۲۳۶- امید داشتن = ōmētēnitan / اُومیتینیتن

۲۳۷- گذرا بودن ، سپری شدن = sazistan / سَزیستن
۲۳۸- مشتمال دادن = muštan / موشتن

۲۳۹- اهداء کردن = nivēditan / نیویدیتن

۲۴۰- انبار کردن = hanbārtan / هَنبارتن

۲۴۱- انتخاب کردن = vičitan / ویچیتن

۲۴۲- انتقام گرفتن = kēnitan / کینیتن

۲۴۳- خوب حمایت کردن = hūpāyītan / هوپآییتن

۲۴۴- انجام دادن = frajaftan / فرَجَفتن

۲۴۵- اندازه گرفتن = handāxtan / هنداختن

۲۴۶- یوغ بر گردن اسب نهادن = āyōxtan / آیُوختن

۲۴۷- مایع گرداندن ، ذوب کردن = vitāxtan / ویتاختن

۲۴۸- ایجاد کردن = tāšitan / تاشیتن

۲۴۹- ایجاد شدن = anbūsitan / اَنبوسیتن

۲۵۰- بی اثر کردن = akārītan / اَکاریتن

۲۵۱- بی اثر ماندن = niyastan / نییستن

۲۵۲- کوتاه کردن = nirfsītan / نیرفسیتن

۲۵۳- متوقف کردن = ēstānitan / ایستانیتن ( ایستاندن )

۲۵۴- ایمان آوردن = gravitan / گرَویتن ( گرویدن )

۲۵۵- کمر بستن = kustan / کوستن

۲۵۶- عجله کردن = ōštāftan / أُوشتافتن

۲۵۷- پلک زدن = mēčitan / میچیتن

۲۵۸- گشاد کردن = frāxvītan / فرآخویتن

۲۵۹- گرم کردن = tāftan / تافتن

۲۶۰- شایع کردن گناه = āstāritan / آستاریتن

۲۶۱- مربا درست کردن = parvartan / پَرورتن

۲۶۲- گچ‌کاری کردن = dōsēnitan / دُوسِینیتن ( دوسیدن )

۲۶۳- لبریز شدن = āšixtan / آشیختن

۲۶۵- توبه کردن = garzītan / گَرزیتن

۲۶۶- محو کردن = avestardan / اَوستَردن

۲۶۷- از یاد بردن = awyastan / اَویَستن

۲۶۸- مهر کردن = avištan / اَویشتن

۲۶۹- آفریدن ، مقدر کردن = brēhēnīdan / بریهینیدن

۲۷۰- چیره و پیروز شدن = čērīhistan / چیریهیستن

۲۷۱- نفس کشیدن ، دمیدن = daftan / دَفتن

۲۷۲- داغ کردن ، سوزاندن = dazīdan / دَزیدن

۲۷۳- سفر کردن ، حرکت کردن = ēwarzīdan / ایورزیدن

۲۷۴- راهنمایی کردن ، نشان دادن = nimūdan / نیمودن

۲۷۵- مشاهده کردن = nišidan / نیشیدن (واژه نشان از آن بجامانده)

۲۷۶- منتظر شدن ، حمایت کردن = pādan / پادن

۲۷۷- نورانی کردن = rōzēnīdan / رُوزینیدن

۲۷۸- تحریک کردن = sārēnīdan / سارینیدن

۲۷۹- تجاوز کردن = spōxtan / سپُوختن

۲۸۰- شکست دادن = stōwēnīdan / ستُوئنیدن

۲۸۱- قادر بودن ، شایستن = šāyistan / شآییستَن

۲۸۲- حرف زدن ، صحبت کردن = wāxtan / واختن

۲۸۳- خراب کردن = wimuštan / ویموشتن

۲۸۴- ترغیب کردن = hāxtan / هآختن

۲۸۵- هدایت کردن بسمتِ = zāmēnīdan / زآمینیدن

۲۸۶- حیات بخشیدن = zīwēnīdan / زیوینیدن

۲۸۷- پرتاب کردن = wistan / ویستن

۲۸۸- تقاضا کردن = zastan / زَستن

۲۸۹- ترجیح دادن ، تشخیص دادن = wizīdan / ویزیدن
۲۹۰- به‌بالا خرامیدن = āxrāmīdan / آخرامیدن

۲۹۱- توزیع کردن = baxtan / بَختن

۲۹۲- بزرگ گرداندن = vaxšēnītan / وَخشینیتن

۲۹۳- افسوس خوردن = swahistan / سوَهیستن

۲۹۴-جلا دادن = abrōxtan / اَبرُوختن

۲۹۵- بوجود آوردن = warzīdan / وَرزیدن

۲۹۶- جشن گرفتن = yaštan / یَشتن

۲۹۷- تعارف کردن = frawārdan / فرَوآردن

۲۹۸- جادو کردن = afsūdan / اَفسودن

۲۹۹- تمیز کردن ، تصفیه کردن = wēxtan / ویِختن

۳۰۰- به زمین نهادن = nibastan / نیبَستن

منبع:‌ انجمن مهر میهن

نظر شما درباره کاربرد این فعل ها چیه؟‌ کدام ها رو در لهجه های محلی شنیدین و براتون آشناست؟